Bir yatırımcının bilmesi gereken en temel konulardan birisi de basit ve bileşik faiz kavramlarıdır.
Gerek borç alan taraf gerekse borç veren taraf için basit faiz ve bileşik faiz hesaplamaları getiri ve borç karşılaştırmalarını doğru yapabilmek adına mutlaka bilinmelidir. Faiz kavramı finansal matematiğin temelini oluşturmaktadır.
Basit faiz sadece anapara üzerinden hesaplanan faiz oranı anlamına gelmektedir. Örneğin 1000 TL nin 6 ay vadeli yıllık %10 faizle vadeli mevduat yapılması durumunda vade sonunda 50 TL kazanılacaktır. İkinci bir 6 aylık dönemde de sadece anaparanın, yani 1000 TL'nin tekrar yatırıldığını düşünürsek kazanılan tutar yine 50 TL olacaktır. Bu basit faiz hesaplamasıdır. Görüldüğü üzere ilk dönem kazanılan faiz anapara üzerine eklenmeden ikinci dönem tekrar yatırılmıştır.
Faiz Tutarı = Anapara * Faiz Oranı * Vade
50 TL = 1000 * %10 * 1/2 Yıl
Yukarıdaki formül kullanılarak her dönem için basit faiz kolayca hesaplanabilir, örneğin 77 gün için basit faiz hesaplanırken vade [77/365 = 0.21] alınabilir.
Bileşik faiz hesaplaması ise vade boyunca bir dönemde kazanılan faizin de anaparaya eklenerek bir sonraki dönem tekrar yatırıldığı durum için kullanılır. Örneğin 1000 TL nin 5 yıl vadeli %10 faiz oranından bileşik getirisi hesaplanırken 1000 TL'nin ilk yıl sonunda faizi ile beraber ulaşacağı 1100 TL tekrar bir yıl yatırılmakta üçüncü yıl faiz 110 TL, anapara ve faiz toplamı 1210 TL'ye ulaşmakta ve 5 yıl sonuna kadar hesaplama bu şekilde devam etmektedir. Yani her dönemin faizi de bir sonraki dönem faiz kazanmaktadır. Bu hesaplama basitçe formül üzerinde gösterilebilir,
A=Dönem sonunda anaparanın faiz ile beraber ulaşacağı tutar
P=Anapara
i=Dönem Faizi
n=Tekrarlama Dönemi
A = P*(1+i)n
Yukarıdaki formülü çeşitli dönemler için şu şekilde gösterebiliriz;
Yıllık = P*(1 + i)
Çeyrek Dönemler = P*(1 + i/4)4
Aylık Dönemler = P*(1 + i/12)12
Yukarıdaki dönemsel formüllerde (i) yıllık faiz oranı için kullanılmıştır. Örneğin "aylık dönemler" hesaplamasında yıllık faiz oranını 12'ye bölerek aylık faizi (dönem faizini) hesaplamış oluyoruz. Aksi belirtilmedikçe faiz oranı yıllık bazda belirtilmektedir, hesaplamalarınızda faiz oranının (aylık, yıllık gibi) hangi dönem için verildiğine dikkat ediniz.
Yukarıdaki hesaplamalarda faiz oranı sabittir, yani ilerleyen dönemde değişmemektedir. Dönem olarak girilen (n) verisinin vadenin tekrarlama sayısı olduğu unutulmamalıdır. Formülde kullandığınız faiz oranı dönemi ile tekrarlama dönemi uyumlu olmalıdır.
Bu durumda basit faizden bileşik faiz oranına dönüşüm için aşağıdaki formül kullanılır;
Bileşik Faiz = [( 1 + Basit faiz oranı / Dönem sayısı) Dönem sayısı]-1
Bu yazıdan faydalandıysanız nominal ve reel faiz kavramları da ilginizi çekecektir.