Devletler ve şirketler ihtiyaç duydukları fonlara çeşitli şekillerde borçlanarak ulaşabilirler. Bu kapsamda tahvil ve bonolar da oldukça önemli borçlanma araçlarıdır. Devlet tarafından ihraç edilen tahvil ve bonolar "Devlet iç borçlanma senedi" ya da kısaca "DİBS" olarak adlandırılır. Bu yazıda tahvil nedir, bono nedir ve getiri hesaplamaları nasıl yapılır gibi konular özetlenmiştir; 

Tahvil nedir?

Tahvil, 1 yıldan uzun vadeli borçlanma senetleri için kullanılan bir terimdir. Şirketler ya da devletler tahvil karşılığında tahvil alıcısından uzun vadeli borç temin etmiş olurlar. Tahvil alıcısı, yani tahvili elinde bulunduran yatırımcı ise devlet ya da şirketin alacaklısı konumundadır. Tahvil ihraç eden taraf vade sonunda tahvil sahibine senedin taşıdığı hakları, yani borç karşılığında taahhüt edilen faizi ve anaparayı ödemekle yükümlüdür.  

Şirketlerin ihraç ettikleri tahviller "özel sektör tahvili", devletin ihraç ettiği tahviller ise "Devlet tahvili" olarak adlandırılır. Devletlerin bütçe açıklarını kapatmak için uyguladıkları bu borçlanma yöntemi oldukça yaygındır. Türkiye'de devlet tahvilleri Hazine Müsteşarlığı tarafından "hazine ihalesi" olarak adlandırılan ihaleler yoluyla ya da halka arz yöntemiyle ihraç edilmekte ve Merkez Bankası aracılığı ile satılmaktadır.  

Devlet tahvillerinin genel özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz;

• 1 yıldan uzun vadelidir,
• Vade sonuna kadar beklenildiği takdirde faizi tahsil etme garantisi vardır.
• Likittir, vade beklenmeden ikincil piyasada alınıp satılabilir, 
• Sabit ve değişken faizli, kuponlu ve kuponsuz (iskontolu) olmak üzere çeşitleri vardır,
• TL ya da döviz cinsinden olabilir.
• Gelir vergisi açısından gerçek kişilerin faiz gelirleri beyan edilmez, %10 stopaja tabidir. 
• Tahvil yatırımcılar açısından oldukça düşük risk içeren bir yatırım aracıdır. Özellikle devlet tahvilleri devlet garantisi taşıdığından neredeyse risksiz sayılmaktadır. Özel sektör tahvillerinin ise vade sonunda tahvili ihraç eden şirketin ödeme riskini içerebileceği unutulmamalıdır. 

Devletler tahvilleri iç borçlanma yöntemi dışında dış piyasalardan borçlanma aracı olarak da kullanabilirler. Euro ve Usd cinsinden ihraç edilen bu tür tahviller "Eurobond" olarak adlandırılmaktadır ve tamamen ayrı bir konu olarak incelenmelidir.

Bono Nedir? 

Bono ve tahvil oldukça benzer iki borçlanma aracıdır. Yazı başında da belirtildiği üzere, bu menkul kıymet lerin ihraççısı devlet ise her ikisi de  devlet iç borçlanma senedi olarak adlandırılır. Bono ve tahvil arasındaki farkı bono ifadesinin 1 yıldan kısa vadeli borçlanma senetleri için kullanılmasıdır. Bir diğer fark ise hazine bonolarının uygulamada kuponsuz, yani iskontolu olarak ihraç edilmesidir.

İşletmelerin kısa vadeli borçlanma aracı olarak ihraç ettikleri menkul kıymetler ise "finansman bonosu" olarak adlandırılmaktadır.

Yatırımcı açısından bakıldığı takdirde; tahvil ve bono düşük riskli yatırım araçları arasında sayılır, vade sonunda anapara ve faiz tahsilatı gerçekleşir. Yatırımcı isterse vade sonunu beklemeden ikincil piyasada bononun satışını gerçekleştirebilir, bu anlamda oldukça likit bir yatırım enstrumanıdır.  

Bono ve Tahvil getirisi nasıl hesaplanır?

Bu hesaplamalara geçmeden önce faiz hesaplamaları ile ilgili genel bir bilgi edinmek için basit ve bileşik faiz hesaplama konulu yazıyı da okuyabilirsiniz.

Aşağıda bono fiyat hesaplama formülü yer almaktadır. Bu formüllerde "basit faiz" kullanılmaktadır. Bono fiyatı biliniyorsa, formülden ilgili veriler yerlerine konularak faiz oranı hesaplaması da yapılabilir; 

Bu durumda DİBS % faiz getirisi formülü şu şekilde de kurulabilir; 

Yukarıda 1 yıldan kısa vadeli borçlanma senetleri (bonolar) için hesaplama formülü verilmiştir. Tahvil faiz hesaplama formülü ise biraz daha farklıdır. Tahvil fiyatı hesaplaması tahvilin kuponlu ya da kuponsuz ihraç edilmesine göre değişiklik göstermektedir;

Kuponsuz, yani iskontolu ihraç edilen tahvillerde vade sonunda nominal değer ödenmektedir, ihraççı vade sonunda anapara ve faiz ödemesi yapar. Kuponsuz tahvilin fiyatı nominal değerin bugüne iskonto edilmesi ile hesaplanır:

(n) değeri vadeye kalan yıl sayısıdır, (i) yıllık faiz oranıdır.

Kuponlu tahvilin fiyatı ise tahvilden vade sonuna kadar elde edilecek tüm nakit akışın, yani kupon faizleri ile, vade sonunda elde edilecek faiz ve anaparanın bugüne iskonto edilmiş toplam tutarıdır:

Kuponlu ve kuponsuz tahvil nedir?

Nominal değer vade sonunda yatırımcının alacağı toplam bedeli ifade eder. Nominal değer "100" kabul edilir. "Kuponsuz tahvil" vade sonunda alıcısına faiz ve anapara ödemesi vaat eden menkul kıymettir, nominal bedelinin iskonto edilmiş fiyatıyla işlem görmektedir. Bu nedenle "iskontolu tahvil" olarak da adlandırılır. Örneğin 85 Tl bedel ile ihraç edilen ve nominal, yani vade sonu değeri 100 TL olan tahvil, iskontolu tahvile örnektir.

Kuponlu tahviller alıcısına 3 ay, 6 ay ya da 1 yıl gibi sürelerde faiz ödemesi taahhüt etmektedir, bu faiz "kupon faizi" olarak adlandırılmaktadır. Kuponlu tahviller iskontolu olabileceği gibi nominal bedelin üzerinde bir fiyatla da ihraç edilebilir:

• Kuponlu tahvilin fiyatı nominal değerin üzerinde işlem görüyorsa cari faiz oranı kupon faiz oranından düşüktür. (Primli tahvil)
• Kuponlu tahvilin fiyatı nominal değerin altında işlem görüyorsa cari faiz oranı kupon faizinden yüksektir. (İskontolu tahvil)
• Kuponlu tahvilin fiyatı nominal değere eşitse cari faiz oranı ve kupon faiz oranı eşittir. (Başabaş tahvil)

Yukarıdaki formüllerden de anlaşılacağı üzere Dibs fiyatı ve faiz oranları arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Faizlerin artması Dibs fiyatının değerini düşürür, faizlerin düşmesi ise Dibs fiyatını yükseltir.

Yatırımcı, getiri hedefine erken ulaşması ya da ihtiyaç duyması durumunda sahip olduğu bono ve tahvili bankası aracılığıyla ikincil piyasada satışa çıkararak nakde çevirebilir. Bu durumda faizler yüksekken tahvil almış bir yatırımcı, faizlerin düşmesi durumunda Dibs fiyatı artacak ve yatırımcı vade sonunda kazanacağı faize daha erken ulaşmış olacaktır. Vade sonuna kadar beklediği durumda ise getiride bir değişiklik olmayacaktır.

Gösterge Tahvil Nedir?

Gösterge niteliğindeki devlet iç borçlanma senedi vadesine 2 yıl kalmış, 3 ayda bir ya da 6 ayda bir kupon ödemesi olan işlem hacmi en yüksek menkul kıymettir. Piyasada "faiz oranları" ifadesi çoğu zaman gösterge tahvilin faizi için kullanılır ve bu oran "gösterge faiz" olarak adlandırılmaktadır . Faiz oranları ile ilgili bir çok karşılaştırma da bu oran üzerinden yapılır. Ocak 2016 itibariyle gösterge tahvilin ISIN kodu TRT140617T17 (14 Haziran 2017 vadeli DİBS) 'dir.