Ödemeler Dengesi

Bir ülkenin belirli bir dönem içinde diğer ülkeler ile yaptığı tüm ekonomik faaliyetleri muhasebeleştiren tablodur.

Özet olarak bir ülkedeki gerçek ve tüzel kişiler ile devletin mal ve hizmet alımı için ya da yatırım amacıyla yaptığı tüm ödemeler "negatif", diğer ülkelerin ilgili ülkeden aldıkları mal ve hizmetler ile yatırımlar için yaptıkları ödemeler ise ödemeler dengesine "pozitif" etki eden kalemlerdir. Ödemeler dengesi ödemeler bilançosunun denkliği anlamında kullanılmaktadır. Bilanço olarak isimlendirilmiş olsa da ödemeler dengesi normal bir bilanço gibi anlık durumu göstermez, dönem süresinde oluşan işlemleri gösteren bir akım değişken kavramdır. Her bir kayıt ödemeler dengesi tablosuna aldığı pozitif ve negatif değerler ile çift taraflı olarak kaydedilir. Ödemeler bilançosu TCMB tarafından aylık, üç aylık ve yıllık olarak açıklanmaktadır. 

Ödemeler bilançosu aşağıdaki ana kalemlerden oluşur:

• Cari işlemler dengesi (Mal ve hizmet alışverişlerinden doğan denge)
• Sermaye dengesi (Doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer borçlanmalar)
• Net hata noksan (Yanlış ve eksik kaydedilmiş olan işlemler) 
• Resmi rezervler ( Merkez Bankası döviz rezervlerindeki değişimler)

Sonuç olarak ödemeler dengesi aşağıdaki şekilde ifade edilebilir;

Cari İşlemler + Sermaye Hesabı + Resmi Rezervler Hesabı + Net Hata ve Noksan = 0

Her ne kadar dengeden bahsedilse de ödemeler dengesinin açık ya da fazla vermesi söz konusudur. Açık ya da fazla bu denkliği sağlayan diğer kalemler üzerinden yorumlanmaktadır. Cari işlemler hesabında oluşabilecek bir açık öncelikli olarak sermaye ve finans hesabında fazla ile karşılanmaktadır. Bu şekilde finanse edilemediği durumlarda ise merkez bankası rezervleri kullanılır. Örneğin 100 birim cari işlemler açığı veren bir ülke bu açığı kapatmak için ya bu kadar borçlanacaktır ya da bu açığı rezervlerini kulllanarak kapatacaktır. Bu durumda aşağıdaki denklikten bahsedilmelidir;

Cari işlemler dengesi + Sermaye dengesi = Resmi rezerv değişimleri

Cari işlemler hesabının resmi rezervler hesabında açık verilerek karşılandığı durum ödemeler dengesi açığı, cari işlemler hesabındaki fazlanın resmi rezervler hesabında fazla oluşturduğu durum ödemeler dengesi fazlası, resmi rezervlerde değişiklik oluşturmayan durum ise ödemeler dengesi olarak tanımlanmaktadır.

Bu terim bütçe dengesi ile karıştırılmamalıdır.

Aşağıda Türkiye'nin 2015 yılı ilk iki ayına ait ödemeler dengesi tablosu görülebilir;

Bu terimin İngilizce karşılığı: Balance of Payments