Dışsal Ekonomiler

Bir işletmenin içsel faaliyetleri dışındaki gelişmeler nedeniyle elde edeceği maliyet avantaj ve dezavantajlarını, dolayısıyla kazanç ve kayıplarını tanımlamak için kullanılır.

Bir malın üretimi ya da tüketimi kendisiyle birincil derecede ilgisi olan alıcı ve satıcıları dışındaki taraflara da dolaylı fayda ya da zarar getirebilir. Bu durum "dışsallık" olarak adlandırılmaktadır. Örneğin bir işletmenin içinde bulunduğu sektörde oluşabilecek gelişmeler işletmenin üretim maliyetlerini olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilir.

Dışsallık her iki yönde de etki yaratabileceği için pozitif ve negatif dışsallık olarak ikiye ayrılmaktadır; 

Pozitif Dışsallık:  

Pozitif dışsal ekonomi bir işletmenin hiçbir bedel ödemeden sektöründeki diğer firmaların faaliyetlerinden ya da diğer gelişmelerden ekonomik fayda sağlaması anlamına gelmektedir, "ödenmeyen üretim faktörü" olarak da bilinmektedir. Örneğin;

• A firmasının yüksek Ar-Ge harcaması yaparak çeşitli ürünler geliştirdiğini düşünelim, bu yeni gelişmelerden B firması da faydalanarak çeşitli maliyet avantajları elde edebilir.
• Bir organize sanayi bölgesine ulaşımı kolaylaştıracak altyapı yatırımları yapıldığını düşünelim, bu durumda bu sanayi bölgesindeki firmalar kendileri dışında gelişen bu olaydan pozitif etkileneceklerdir.

Görüldüğü üzere pozitif dışsallığın sosyal faydası bireysel faydasından yüksektir.

Negatif Dışsallık:

Negatif dışsal ekonomi, bir üretim ya da tüketim faaliyetinin kendisi ile doğrudan ilgisi olmayan üçüncü tarafı olumsuz etkilemesidir. Bu tür bir etki sıklıkla çevre ile ilgili gelişmelerde görülmektedir. Örneğin;

• Bir işletme üretim sürecinde kullandığı teknikler ile hava-su kirliliğine neden oluyorsa bu bölgede tarımsal faaliyet gösteren işletmeleri olumsuz etkilemektedir.
• Bir nükleer santral kurulduğu kentte çevre kirliliğine neden olabilir, çok yüksek sosyal maliyet yaratabilir.

Görüldüğü üzere negatif dışsallık sosyal maliyeti bireysel maliyetinden yüksektir. 

Bu terimin İngilizce karşılığı: External Economies