Beklenti Teorisi

Yatırımcıların risk içeren durumlarda ve belirsizlik altında nasıl karar verdiklerini açıklamaya çalışan, davranışsal finansın temelini oluşturan teoridir.

Beklenti teorisi Daniel Kahneman ve Amos Tversky tarafından 1979 yılında yayınlanan "Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk" adlı çalışma ile ortaya atılmıştır. İnsanların rasyonel davranışlarını baz alan beklenen fayda teorisine karşı yayınlanan bu teoriye göre insanlar risk içeren durumlarda karar alırken her zaman mantıklı davranmamaktadır. 

Beklenti teorisinin temel varsayımları aşağıda sıralanmıştır;

• Kayıplar kazançlara göre yatırımcıları duygusal olarak daha fazla etkilemektedir. Özetle "kayıp" yatırımcıların gözünde daha değerlidir. Örneğin; bir yatırımcının 1000 TL kaybettiğinde duyacağı üzüntü 1000 TL kazandığında duyacağı sevince göre daha fazladır.
• Yatırımcılar durumlarını değerlendirirken önceden belirledikleri bir sonucu ya da geldikleri mevcut durumu referans alırlar ve bu referans noktasına göre kazanç ya da kayıp hesaplarlar. Örneğin; bir yatırımcı 100 Bin TL değerinde bir ev satın alıyor, kısa bir süre sonra evinin değerinin 150 Bin TL'ye çıktığını öğreniyor. Yatırımcı evini satmak istediğinde artık 150 Bin TL'yi referans alacaktır, eğer evini 145 Bin TL'ye satarsa bunu kayıp olarak görecektir. Kısacası yatırımın ilk günden itibaren elde ettiği toplam kazancı yerine kendine son değeri referans seçmektedir.
• İnsanlar olasılık içeren seçenek aynı ya da daha fazla fayda sağlıyor olsa bile kesinlik içeren seçenekleri olasılık içeren seçeneklere tercih etmektedir. Örneğin, bir yatırımcı yatırım fonu almak istiyor, kendisine iki fon gösteriliyor. Birinci fonun yıllık %5 getiri garanti ettiği, ikincisinin ise 5 yıldır ortalamanın üzerinde getiri elde ettiği belirtiliyor. Yatırımcı kesin getirisi olan fonu seçme eğilimindedir.

Aşağıdaki grafikte beklenti teorisi özetlenmektedir. Yatırımcının "değer fonksiyonu" orijinden geçen ve "S" şeklinde grafik ile gösterilmektedir.

Y ekseninde fayda (Üst kısmı mutluluk alt kısmı üzüntü olarak değerlendirebiliriz), X ekseninde is kazançlar ve kayıplar bulunmaktadır. Grafik incelendiğinde kazançlar arttıkça faydanın azaldığı görülebilir. Aynı şekilde kayıplar arttıkça kayıpların etkisi giderek azalmaktadır. Bir diğer dikkat edilmesi gereken nokta ise kayıp grafiğinin kazanç grafiğine göre daha "dik" çizilmiş olmasıdır. Bu çizim bize kayıpların kazançlara göre daha fazla önemsendiğini ve kişilerin fayda fonksiyonunu daha fazla etkilediğini göstermektedir. Bu grafikten bir sonuç daha çıkarılabilir, parça parça ve küçük zararların (2 kere 10.000 TL kaybetmek) üzüntüsü tek seferde yaşanacak aynı miktardaki kayba (20.000 TL kaybetmek) göre daha fazladır.

Bu terimin İngilizce karşılığı: Prospect Theory